Przygotowanie rzetelnego tłumaczenia jest jednym z najważniejszych elementów w pracy tłumacza. Ale nie jedynym. Równie ważne jak tłumaczenie jest prawidłowe przygotowanie bibliografii i przypisów do tłumaczenia. To jedno z najtrudniejszych wyzwań oprócz samego przekładu tekstu. Niejednokrotnie sprawia to problem nawet doświadczonym tłumaczom. Od prawidłowego przygotowania i opracowania przypisów i bibliografii w dużej mierze zależy efekt końcowy tłumaczenia. Jak zatem prawidłowo przygotować przypisy i bibliografię w tłumaczeniach? Oto krótki poradnik.
Przypisy i bibliografia równie ważna jak przekład
Aby poznać technikę prawidłowego umieszczania przypisów i bibliografii, warto wiedzieć czym są i kiedy się je stosuje. Warto wiedzieć, że zarówno w przypisach jak i w bibliografii należy stosować te same metody opisywania źródeł. Jedyną różnicą jest to, że zamieniamy kolejność imienia i nazwiska autora publikacji. I tak dla przykładu, w bibliografii najpierw umieszczamy nazwisko, a później imię autora. W przypisach natomiast jako pierwsze piszemy imię, a drugie nazwisko. Dzięki temu można zastosować alfabetyczne segregowanie źródeł .
Jak przygotować przypisy w tłumaczeniach?
Czym są przypisy? Otóż jako przypisy definiuje się wyodrębniony, uzupełniający fragment tekstu. Mają one na celu doprecyzowanie znaczenia zawartych w tekście informacji. Przypisy często ułatwiają zrozumienie znaczenia informacji z tekstu źródłowego. Rozszerzają bowiem poruszoną tematykę i mają na celu zachęcenie odbiorcy do poszukiwania dalszych źródeł wiedzy na dany temat. Są wręcz niezbędne w rzetelnym tłumaczeniu. Należy tworzyć jest bardzo dokładnie. Tak, aby w sposób jasny odsyłały do konkretnych pozycji bibliograficznych, wskazanych autorów publikacji i interpretacji.
Z uwagi na ich charakter, przypisy w tłumaczeniach dzieli się na:
- przypisy rzeczowe,
- przypisy słownikowe,
- przypisy bibliograficzne,
- przypisy informacyjne,
- odnośniki,
- przypisy harwardzkie.
Każdy z nich ma inne znaczenie dla tłumaczonego tekstu. Stąd tak ważne jest prawidłowe przygotowanie przypisów w tłumaczeniach.
Przypisy rzeczowe. Dotyczą one konkretnych pojęć. Mają na celu wyjaśnienie odbiorcy znaczenia danego słowa w języku docelowym. Te przypisy poszerzają kontekst tekstu. Dzięki nim odbiorca lepiej rozumie jego znaczenie. Prawidłowe przygotowanie przypisu rzeczowego pozwala lepiej rozumieć dany fragment tłumaczonego tekstu.
Przypisy słownikowe. One objaśniają wyrażenia obcojęzyczne, gwarowe czy dialektyczne.Powinny zawierać informacje o pochodzeniu danego wyrazu i jego wyjaśnienie, definicję. W tłumaczonych tekstach naukowych często pojawiają się słowa w innym niż tekst źródłowy języku. Należy je przetłumaczyć na język docelowy, wskazać język źródłowy. Na przykład merci (fr) – dziękuję. Czasem należy również omówić jego znaczenie, jeśli nie jest powszechnie znane. Co istotne, objaśniany zwrot powinien być przetłumaczony w formie podstawowej. Czyli mianownika w liczbie pojedynczej lub w bezokoliczniku.
Przypisy bibliograficzne. Są najczęściej stosowane przy przekładzie tekstów naukowych. To z nich dowiadujemy się z jakich materiałów źródłowych korzystał pierwotny autor tekstu. Dzięki nim tłumaczona praca nie jest oceniana jako plagiat. Przypisy tego typu powinny mieć zamieszczone informacje o autorze i tytule dzieła, z którego autor tłumaczonego tekstu czerpał inspiracje. W nim powinny się znaleźć także dane redaktora, wydawcy, miejscu wydania i roku wydania publikacji. Co bardzo istotne, gdy te dane powoływane są pierwszy raz w tekście, opis bibliograficzny powinien zawierać pełne informacje. W kolejnych przywołaniach przypisu, wystarczy skrót. Przygotowując przypisy bibliograficzne ważne jest aby posługiwać się odpowiednią terminologią. Oto ona:
- tamże (łac. ibidem). Stosujemy go gdy tłumacz powołuje się na utwór bezpośrednio wymieniony we wcześniejszym przypisie;
- tenże, taż (łac. idem, eadem). Używamy go , gdy autor tekstu źródłowego w jednym przypisie wymienia jednocześnie kilka publikacji tego samego autora;
- cyt. (łac. op. cit.). Używamy go gdy autor teksu źródłowego odnosi się do dzieła, które już było cytowane. Wówczas należy przywołać ponownie początkowe elementy opisu. Nie trzeba cytować kolejny raz tekstu.
Przypisy informacyjne. Informują o pewnych zabiegach edytorskich twórcy dzieła i tłumacza. Rozwijają skróty i symbole. W ten sposób ułatwiają zrozumienie odbioru tekstu.
Odnośniki (indeks górny). Dzięki nim dany przypis jest połączony z tekstem. Odnośnik umieszcza się bezpośrednio (bez spacji) za danych fragmentem lub słowem. Stoi natomiast przed znakiem interpunkcyjnym. Jest to reguła. Ale są od niej ważne wyjątki. Otóż, odnośnik stawiamy w tłumaczeniach po poniższych znakach interpunkcyjnych.
- Cudzysłów. Za wyjątkiem sytuacji, gdy wyjaśniane jest jedno słowo, które jest częścią cytowanego tekstu.
- Nawias.
- Znak zapytania.
- Wielokropek.
- Wykrzyknik.
Odnośników nie wyróżniamy (nie boldujemy ani nie używamy kursywy). Formatujemy je jak tekst pierwotny. Odnośniki należy umieszczać na dole stron. Równie poprawne, choć rzadkie jest umieszczanie ich na końcu rozdziału danej publikacji. Stosuje się do nich mniejszą czcionkę niż do tłumaczonego tekstu głównego. Dzięki temu tłumaczenie jest przejrzyste.
Przypisy harwardzkie. Są coraz częściej stosowane. Stanowią bezpośrednie wskazanie źródła w tekście głównym. Najczęściej podawane są w nawiasie kwadratowym lub okrągłym. Taki przypis informuje o autorze, dacie wydania i czasem numerze strony.
Jak prawidłowo przygotować bibliografię w tłumaczeniach?
Czy jest bibliografia? Najkrócej to uporządkowany wykaz źródeł. Może być chronologiczny albo alfabetyczny. Tu znajduje się wskazanie czasopism, książek i publikacji internetowych wykorzystanych w tekście. Rzetelnie przygotowana bibliografia jest gwarancją jakości tłumaczenia. Dlatego jest tak istotna. Jakie są elementy dobrego opisu bibliografii?
Aby prawidłowo przygotować bibliografię w tłumaczeniu, należy umieścić w niej kilka ważnych elementów. Pamiętajmy, że bibliografia musi być kompletna. W bibliografii należy podać m.in. dane autora, tytuł, redakcję i współtwórcę, numer wydania, numer tomu. Musi znaleźć się w niej także wydawca oraz miejsce i rok wydania. Należy w niej wskazać także wydawnictwo oraz podać czy dana pozycja to praca zbiorowy czy indywidualna.
Autor. Tu najczęściej podawane jest imię i nazwisko. Może to być nawet inicjał twórcy. W przypadku gdy dzieło ma charakter zbiorowy, należy zacząć od tytułu. Często w takim przypadku jako pierwsze wpisuje się nazwisko redaktora ze skrótem red.
Kolejnym elementem, który należy wykorzystać w bibliografii jest tytułu. Prawidłowo podany powinien być w brzmieniu oryginalnym lub transkrybowanym. Jeśli jest to tytuł w języku obcym można podać także jego tłumaczenie.
Do ważnych elementów bibliograficznych należy również podanie współtwórcy dzieła. Umieszcza się tu dane redaktora i tłumaczy. Zapisuje się je wraz z odpowiednim skrótem, np. red., red, nauk., oprac., tłum. itd.
Numer wydania i numer tomu. Oba elementy bibliograficzne zapisywane są prawidłowo cyframi arabskimi, bez kropek.
Równie ważne w bibliografii jest podanie prawidłowo danych wydawcy, miejsca i roku wydania. Warto podać też pierwszą datę opublikowania utworu. Jeśli dany autor w tym samym roku opublikował kilka tekstów, należy je również rozróżnić. W ten sposób unikniemy pomyłki w odbiorze.
Warto też wiedzieć, że opis bibliograficzny inaczej powinien wyglądać dla tłumaczenia papierowego, a inaczej dla dokumentu publikowanego w formacie pdf w internecie.
Oto wzór opisu bibliograficznego dla tłumaczonej książki:
Autor. Tytuł. Współtwórcy. Numer wydania. Numer tomu/części. Wydawca. Miejsce i rok wydania.
Oto wzór tłumaczenia elektronicznego.
Autor. Tytuł. Współtwórcy. Numer wydania. Numer tomu/części.Miejsce i rok wydania (publikacja online). Dostępny w internecie (należy podać adres strony internetowej).
Od razu widać różnice. Najważniejszą z nich jest w przypadku dokumentu elektronicznego podanie adresu strony www z której pochodzi źródło.
Aby prawidłowo przygotować przypisy i bibliografię w tłumaczeniach, należy dokładnie stosować powyższe wytyczne. Bibliografia i przypisy muszą być jasne i spójne. Inaczej tłumaczenie będzie błędne, a tekst chaotyczny. Najważniejszym celem dobrego tłumaczenia jest przecież prawidłowy odbiór tekstu. W tworzeniu przypisów i bibliografii w tłumaczeniu ważna jest także konsekwencja ich użycia. Dzięki rzetelnie przygotowanej bibliografii i przypisom, tłumaczenie jest rzetelne i prawidłowe.
Nazywam się Kacper Grzebowski i pochodzę z Wałbrzycha, jednak od czterech lat mieszkam i pracuję w Warszawie. Na co dzień zajmuję się pracą z młodzieżą, którą uczę języka angielskiego. Poza pracą w szkole zajmuję się także pisaniem, które od dziecka było moją pasją. Dużo czytam i dzięki czemu mam doświadczenie i dobrą praktykę. Chętnie odpowiem na Wasze pytania i podzielę się swoją wiedzą. Po pracy lubię długie spacery i bieganie, które amatorsko uprawiam już od 7 lat. Dzięki temu zawsze jestem w dobrej formie.